: Mäori Version
Loading Images
Chapter Graphic
Chapter Graphic

 792 kb

Acknowledgments

The Project directors acknowledge the vital support and contributions of many people to this report, including:

  • the very dedicated staff of the Educational Assessment Research Unit
  • Ms Janet Pereira, for her major contribution to task translation
  • Dr David Philips and other staff members of the Ministry of Education
  • members of the Project’s National Advisory Committee
  • members of the Project’s Information Skills Advisory Panel, Social Studies Advisory Panel and Mathematics Advisory Panel
  • the six consultants who translated tasks into Mäori
  • principals and children of the schools where tasks were trialled
  • principals, staff, and Board of Trustee members of the 286 schools included in the 2001 sample
  • the 3153 children who participated in the assessments and their parents
  • the 108 teachers who administered the assessments to the children
  • the 44 senior tertiary students who assisted with the marking process
  • the 166 teachers who assisted with the marking of tasks early in 2002
Loading Images
The following Summary is presented in Mäori;
for the English translation Press Here
Loading Images
 
 TE KAUPAPA

I te tau 1993 ka whakatüngia Te Kaupapa Aroturuki Mätauranga Puta i Te Motu hei aromatawai, hei hanga pürongo hoki i te ähua o ngä taumata e ekengia ana e ngä tamariki o ngä kura tuatahi o Aotearoa i roto i ngä wähanga katoa o te marautanga ä-kura. I te tuatahi, e rua tonu ngä taumata i whakahängaitia mö te kaupapa kia eke ki runga i ngä tamariki o te tau 4 (i te hauruatanga ö ngä tau whakamutunga i te kura tuatahi) me ngä tamariki o te tau 8 (i te tau whakamutunga o te kura tuatahi). Ia tau, ä, tae noa ki te tau tuawha, he wähanga kë o te marautanga me ngä pükenga hei whakamätau hei kokiri. I te tau 2001, ko ngä wähanga i whakakapitia arä, kö ngä ähuatanga e pä ana ki ngä pükenga möhiohio, mahi tikanga-ä-iwi, me te pängarau.

Ko te tino pütake o te aromatawai ko te kaupapa kia höropa ki runga i ngä tamariki kura o te motu hei hanga ähua kia märakerake te kitea o te kaupapa e türuki ana kia maranga ake hei whakanui, whakatikatika, whakahängai atu ki ngä ako rauemi.

Ia tau, ruarua nei ngä tamariki kua whiria noatia puta noa i te motu, hei arotake mä ëtahi kaiwhakaako i äta tohungia, i whakatüngia i roto ake i ö rätou kura hei kökiri, whakatakitaki i te kaupapa ki waenganui i ngä äkonga. Äpiti atu ki tënei, ko te ärairai i ngä mahi ki te aroaro o ngä äkonga nei koia nä ka pä ki te reo tuku, whakahaere i te köpae whakataata, o te rorohiko pönaho, me te tuhituhi. Heoi anö, ko te nuinga anö o ngä mahi ka mahia e ngä tamariki ki runga i te ähua o tö rätou taputapu me ä rätou täonga. Otirä, ko ä rätou whakautu më whai ki tonu mai i runga i te reo tuku. Ki te whakaatu mai i tëtahi whakaari hei tauira tuhi, me tëtahi paenga körero ki runga i te rorohiko me tëtahi taonga e hangäia ana e rätou hei tauira. Äkuanei, ko te nuinga anö o ä rätou whakautu ka hopukia ki runga i te mïhini ataata hei arotakenga ä muri iho.

 TE PÜRONGA NEI

 

Ko te whakawhäiti he whakamärama i tënei rïpoata kia hängai ki ngä tamariki o te tau 8. Ä, më te whakakopi o te ähua whakamärama e pä ana ki ënei o ngä tamariki o roto i ngä whakaakoranga rumaki reo o te tau 1999.

I te tau 2001, ähua e 60 örau o ngä äkonga i ngä whakaakoranga rumaki reo Mäori (te nuinga i ngä Kura Kaupapa Mäori), ä, ko te 40 örau e toe ana i te ako i ngä rüma rumaki reo (ko ënei kei ngä kura rïroa, engari e 80 ki te 100 örau o ngä whakaakoranga i roto i te reo Mäori). Nö reira, i runga i te ähuatanga ko te reo Mäori te reo ako o ngä tamariki nei arotake rawa ä rätou mahi whakahaere i roto anö i te reo me te aha ko te whakatau, me te whakatü i te kähui nei ki raro i te tähü he taonga te kaupapa tuku iho hei tauira mo te reo me öna tikanga katoa kia tïna. Inä koa, ko te ripoata tënei o ngä whakautu e pä ana ki ngä äkonga o te tau 8 puta noa ki ngä whakautuutu e hängai ana ki ngä äkonga Mäori o te tau 8 i aromatahia ki roto o ngä kura o te motu (ahakoa ko te nuinga o ä rätou mahi me ngä akoako i mahia i roto o te reo tauiwi).

 CHAPTER 1 :  NGÄ MEA NUI

 


Ko te upoko tuatahi ko töna tino körero he whäriki i te ähua o te whakanohonoho a te National Education Monitoring Project i tana kaupapa.

 CHAPTER 2 :  HE TAKE

 


Kei te upoko tuarua ëtahi whakamärama mö ëtahi ähuatanga ka pä mai ki te whakamäoritanga o ngä arotake i roto i ngä horopaki rumaki reo Mäori, ka arotahi atu ki ngä whakatauritenga mö ngä tütukitanga mätauranga o ngä äkonga Mäori ki ngä kura rïroa ki ërä äkonga Mäori kei ngä whakaakoranga rumaki reo Mäori.

Tuatahi he take hei wananga arä ko te whiriwhiri me pëhea te whakamäori i ngä tohutohu me ngä rauemi o te reo tauiwi ki roto i te reo Mäori. Otirä, ahakoa i tütuki pai te whakatau a te röpu tuawhitu arä kë atu te matatau a te rahi ka uaua tonu ngä kupu, me te ähua o te takoto o ngä rärangi körero hei mahi mä ngä äkonga. Äpiti atu ki tënei he take e kore e taea te karo ngä hou o te marautanga Mäori, ä, me te märama anö he mahi nui tonu tënei te rangahau kupu hei whakarite i roto i te hiahia kia tütuki aua mahi i roto o te reo o tauiwi me te reo Mäori.

He take tënei i kitea anö käore i te tino përä rawa te pakari o te reo Mäori o ngä äkonga i ngä whakaakoranga rumaki reo me te aha, me te mea anö käore rätou i te tino märama ki ngä tohutohu mö ngä tü mahi, ä, käore hoki i te pai ä rätou whakamäramai roto i ä rätou whakautu. Kua tatü te pätai ki ngä kura rumaki reo mö ngä äkonga kua eke ki te tau tuawhä o taua kähui hei aromatawai. Ka tïpakohia mai ëtahi o ënei äkonga möhio hei uru atu ki te mahi arotake ä-motu. Otirä mätotoru ana te kitea o te uaua o ngä mahi mä ëtahi o rätou i te whakawhitiwhiti körero i te reo Mäori.

Ko ëtahi take nui ka pä ki te whakamäoritanga o ngä putanga, ko te rerekë o ngä kaupapa o te marautanga ka whäia e tënä, e tënä kura rumaki reo Mäori, rüma rumaki reo ränei, täpae atu ko te iti rawa iho o ngä rauemi ako hei tautoko i ngä tü mahi. Nä runga i te mea he rerekë ngä mea nui o te marautanga mö te mätauranga rumaki reo Mäori, ko te titiro ka rerekë anö hoki te ähua o ngä tütukitanga mätauranga a ngä äkonga rumaki reo Mäori. I tua atu o tënei kei te hou tonu koia ngä kura nei. Hei ëtahi, rua tau noa e tü ana. Äpiti atu ki tënei, ruarua noa iho ngä rauemi hei mahi mä ngä kaiako e tino matatau ana ki te kökiri i te kaupapa. Heoi anö, nä te pono me te ngäkau nui o te nuinga o ngä kaiwhakäko, ngä mätua, me ngä tauira ako kia kapi ai ngä whäwhärua, ä, me te tütuki o te kaupapa ko te mea nui kua takoto he huarahi hei whakapai, whakatipu, whakatinana, i tënei tümomo mätauranga mö ngä whakaakoranga rumaki reo Mäori haumi ë.

 CHAPTER 3 :  PUKENGA MÖHIOHIO



Ko te upoko tuatoru ko töna kaupapa hei whakaara haere i ngä whakautu i te inenga o te tipu o ngä pükenga ki waenganui i ngä äkonga e pä ana ki te

whakahoro körero. Ko te whakapae ko te tikanga kë mehemea kei ngä äkonga ënei pükenga, e toru tonu ngä ähuatanga hei mahi; te tuatahi ko te whakamärama i te mähukihuki mö ngä hua o aua pükenga, äpiti ki tënei, me mätua kaha ki te rangahau ki te whakakao körero, täpiri anö ki tënei ko te maia ki te whakatü pae körero mö te kaupapa ki runga o te rorohiko whakakao tonu i ngä pükenga hei tätai tuarua atu i te kaupapa. Ko töna ähua tënei kia ikeike te eke ki runga i te taumata mätauranga ahurewa, ä, ko te ngängau tuatahi, kei te tätai tuatoru, arä atu anö ko te rangahau kia hängai, ä, kia kao aua whakamärama. Engari ko te tino matü me pëhea te whakamärama whaitake, hei tütuki i ngä hiahia whai möhiohio.

Otirä, tekau mä whä ngä mahi pükenga möhiohio i unuhia mai i ngä kähui tamariki e rua,arä, ki ngä äkonga Mäori i ngä kura rïroa, i ngä kura rumaki reo Mäori hoki. Engari i whakawäkia, käore e hängai te whakataurite o ngä putanga i ngä kähui e rua mö ngä mahi e rua. Inä koa, tekau ngä mahi hei whakatüturu kia eke atu ngä äkonga rumaki reo Mäori ki ngä wähanga e whä me te teitei ake ä-täpua tauanga o aua äkonga o ngä kura rïroa ki te whakatinana i ngä wähi e ono.

 CHAPTER 4 :  TIKANGA–Ä–IWI

 

Ko te upoko tuawha ka hängai töna arotake ki te mätauranga o ngä märamatanga, me te ähua whakakao pükenga a ngä äkonga i raro o tënei kaupapa. Ko te tino take e pä ana ki ngä pütake tikanga-ä-iwi mo te whakatü i te kaupapa ki te aroaro o ngä äkonga hei tautoko i ä rätou kia mätaratara ai tä rätou hïkoi i runga i ngä huarahi o te ao e huri nei, ä, me te whakapakari i te tü toa, whakawhiwhia rawa ki ëtahi tikanga hei whakamämä i ngä haere takakau ä-iwi. E whai hua ai te kaupapa, kei ngä äkonga te kaha ki te whakahaipü märamatanga, tikanga, ä, ki te whai ähua hei atawhai i ö rätou takawaenga, me te whakatipu kia toitü ä rätou täonga mö ngä ähua pütaiao öna tikanga katoa mö ake tonu atu. Tapiri atu ki tënei ko te mätau kia tipu te pakari ö a rätou pükenga më te tuku ki waenga o te iwi.

He mea tuku ki te aroaro o ngä äkonga nei rua tekau mä rima ngä mahi i whakaritea hei mahi takitahi mä rätou ngä äkonga Mäori i roto o ngä kura whänui me ngä whakaakoranga rumaki reo Mäori. Ä, e rua tonu ngä mahi käore i hängai hei mahi te whakataurite o ngä kähui e rua. Mö ngä mahi rua tekau mä toru kei te toe, he örite ngä putanga mö ngä kähui e rua, te röpü kura auraki me te röpü whakakoranga rumaki reo Mäori hoki, i ngä mahi tekau ma rua. Mö ngä take i mahue, e ono o aua mahi neke atu te tötika o ngä whakautu ä ngä äkonga o ngä whakaakoranga rumaki, e rima noa i neke noa atu te tötika o ngä whakautu a ngä äkonga o ngä kura auraki.

 CHAPTER 5 :  PÄNGARAU


Ko ngä whakamärama o te upoko tuarima ka hängai töna arotake ki te mätauranga, ki te märama, me te whakapuke pängarau. Ko te köpua, whakaaro tonu tënei e eke ai ki te taumata ako. Arä, ko te matü ä te äkonga ki te äta wänanga i ngä mahi, kia matenui ki te huahua o töna matauranga i raro o te tïni pümanawa wawatatia ana kia ähei te äkonga ki te whakawhäiti ia hangarau ki töna mutunga tütuki noa ngä whakahaere mö te ao e huri nei. Inä koa, he tikanga tënei kia mätau ki ngä take o ngä kaupapa me öna pü arotake whakapakari i ngä äkonga kia whakaaro, ki ngä wänanga o aua whakaaro kia whai hua, te huarahi mö rätou kitea ana te mäia ki te wero i te tara o te tao tatau, hängai atu ki ngä whakarino o ngä whakamärama. Ahakoa he mea nui te mäia me te kakama ki te maumahara i ngä meka matua,he aro nui hoki i te kaha whakaaro, whakamärama, te whakaoti rapanga. Nö reira, ko te wero nä, me whakawhanake ngä mahi huaki, hei whai wähi mö te äkonga kia whakaatu öna möhiotanga, kia whakawhitiwhiti öna whakaaro pängarau, kia whakatau, whakamärama hoki.

E ono tekau mä toru katoa ngä mahi pängarau i tukuna ki te aroaro o ngä äkonga Mäori ki ngä kura rïroa me ngä whakaakoranga rumaki reo Mäori. E rima o aua mahinga he mea unu i runga i te whakaaro käore i hängai ki te whakataurite ngä hua ki puta mö ngä kähui e rua nei. Otirä rima tekau mä waru i mahia, toru tekau mä whä o aua mahinga i örite te hörapa o te tötika o ngä whakahaere a ngä äkonga ahakoa te momo whakaakoranga. Teitei ake i te täpua tauanga ngä putanga a ngä äkonga Mäori kura rïroa i ngä mahi rua tekau mä whä i mahue. Ä, 30 orau te tatau kaute i takea mai i raro i te tähü Tatau, 42 örau i raro i te Inenga, ä, 52 örau i takea mai i ëtahi atu whenu (ko te Ähuahanga, te Taurangi me te Tauanga).

 CHAPTER 6 :  NGÄ TIROHANGA


Ko tä te upoko tuaono, he whakatakoto i ngä putanga o ngä tiro whänui i waenganui i ngä äkonga mö ö rätou hiahia i roto i te mätauranga, täpae atu ko ö rätouwhakaaro mö ö rätou tütukitanga me ö rätou pümanawa nohopuku i roto i ngä kaupapa ako o ngä pükenga möhiohio, ngä tikanga-ä-iwi, me ngä pängarau.

I roto i ngä ako tekau mä rua te whakatau a ngä äkonga katoa ko te whakakori tinana i tino ngäkaunuitia e rätou. I roto i ngä kura rïroa, ko ngä mahi toi ataata te mea teitei ake i whai ake,tuatoru tata ko te hangarau. Ahakoa te ähua täwhitiwhiti o te nohonoho o ngä wawata otirä ko te pängarau me te püoro whakatangi i whai tömuri tonu mai, ä, katahi anö ngä pütake Mäori me te pütaiao. Ko te take tino toa rawa atu ki ngä äkonga rumaki reo Mäori ko te pängarau, ä, i te henga töpuni, ko ngä toi ataata. Mö ngä take kei te toe, ko ngä pütake Mäori me te hangarau noa iho ngä mea kaingäkau ki a rätou. Äkuanei koa te ako tikanga-ä-iwi iti iho te pirangi o ngä äkonga ki tënei kaupapa ako; tërä pea ko te tino kaupapa i pënei ai te noho ö rätou whakaaro nä te kuare ki te whakatakoto i te kaupapa nei hei ärai atu i a rätou ki te whakawhänui i ngä kaupapa kei te noho pöhëhë noa.

Ko ngä hua i äta kitea i te tirohanga pükenga möhiohio, he iti iho ngä whai mätauranga i roto i te whare pukapuka, iti hoki te whaihua i te ipurangi a ngä äkonga Mäori rumaki reo, ki te whakaritea o ërä i ngä kura rïroa. Ko te ähua ia e kitea ana i waenganui i te iti me te rahi ko te hanga ähua kia pakari te whakatütuki i ä rätou rangahau me te whakakao körero i raro i te ringa tohu o ö rätou hoa, kaiwhakaako me ö rätou mätua. Ahakoa käore he kanohi kitea mö ö rätou nä pakari ki te whakakao körero i runga o te rorohiko, äpiti atu ana ki tënei ko te whakapai käore e taea ënei mahi nä te poto i te pukapuka whakatinana hua, pukapuka pürakau i roto o te reo, i runga i te rorohiko hei mahi. Ko ngä whakautu a ngä äkonga o ngä whakaakoranga rumaki reo Mäori i nanakia ä rätou rangahau, ä, i tika anö tä rätou rangahau, i aua körero mö aua kaupapa, ä, me te tütuki pai, otirä i te ngäkau nui o te tira ki te mahi nui me te tuhituhi. Nui ake i te häwhe o te kähui äkonga rumaki i kapi te nui o ngä whakautu me te ngäkau nui kia mähaki te tü i runga i ngä kaupapa maha o ngä körero i kitea ahakoa käore i rite te nui o töna whänui i waenganui o te 25 örau o ngä äkonga o ngä kura rïroa i eke tonu ki runga ö ënei whakaaro.

Ko ngä ähuatanga i puta ake ki roto o ngä whakautu i raro o te kaupapa tikanga-ä-iwi, kia pakari ngä tamariki o ngä whakaakoranga, kura rumaki Mäori mö ngä äkonga Mäori ä kura rïroa ki ngäkau hauora ai te mahi i te kaupapa tikanga-ä-iwi, me te mahi haere i taua kaupapa ahakoa kua tü kau kë ëtahi o rätou. Anö ko ngä pätai e waru i kohia hei mahi i raro i te maru o te kaupapa tikanga-ä-iwi, ko te pätai i pokea e ngä äkonga arä, kia hängai ö rätou whakaaro ki te whakarärangi körero hei oranga tautoko i te kaupapa 67 örau mä ngä äkonga huihui rawa ngä whakaaro i raro i te tähü o ënei körero, otirä e whitu ngä pätai e whä i whakautu me te huihui ö rätou whakaaro ki raro i te 30 örau oranga nui. I kaha mai anö ngä äkonga ö ngä whakaakoranga rumaki reo Mäori ki te whakahoki mai i ä rätou whakautu ki runga i ënei take e rua, (arä, ko te hanga ähua mo te mahi a te tangata, o te röpu, me te ähua whakaputa oranga), ahäuna anö i whakaara mai ëtahi ngoikore o ngä äkonga ki te whakautu i te patai pëhea rä te noho a te tangata i ngä rä o mua. He pätai anö ki a rätou e pä ana ki te ähua höngoingoi o te whakako o aua take i te mahi tikanga-ä-iwi. E ai ki a rätou te kähui rumaki reo Mäori, he maha ngä tütuki përä. Otirä e waru ngä take, e whitu ngä mea i tohua e ngä äkonga “tino maha”, me “ähua maha”; e rua noa iho ngä take tino pai ki te kähui äkonga Mäori i ngä whakaakoranga rïroa.

Ko te wehewehenga o ngä whakautuutu mö ngä röpü e rua i raro o te kaupapa pängarau. I pätaitia e pä ana ki ngä ngohe akomanga, tino hiakai rätou ngä äkonga Mäori rumaki i ngä tau whakamätautau, whakataetae me te tuhi i ngä mahi kia tütuki i roto o ngä pukapuka, engari ruarua noa iho nei te hunga i noho kakama ki te whakatatü i a rätou mahi räpanga me ngä mahi panga. Ko te ako meka matua me te papatau whakarea te tino autaia i ngäkaunuihia. Tekau mä tahi o ngä pätai i whakatakotohia ko te pängarau i wawatatia kia neke atu aua mahi i runga o ngä mahi katoa. I tua atu o tënei neke noa atu te kaha o ënei o ngä äkonga ki te mahi pängarau, kia mätau ki ngä pükenga, hängai tonu te märama ki ngä whakaaro a ö rätou kaiwhakaako me ö rätou mätua.

Tïhei Uriuri Tïhei Nakonako. Whakatau hä te whakatau!

 
Loading Images
top of the page | Mäori Assessment Report 2001