| HE
KUPU WHAKATAKI |
PREFACE |
Nö
te tau 1995 i tïmata ai Te Kaupapa Aroturuki Mätauranga
ä-Motu. Ko te tino kaupapa, he aromatawai, he tuku pürongo
mö te ekenga paetae mätauranga o ngä tamariki
o ngä kura tuatahi i roto i ngä marautanga katoa.
I roto i ngä kura reo Ingarihi, ka aromatawaia ngä
tamariki o te tau 4 (kei te takiwä haurua o te kura tuatahi)
me te tau 8 (te whakamutunga o te kura tuatahi). Ko ngä
äkonga o te tau 8 anake ka aromatawaia i ngä kura
reo Mäori. He rerekë ngä marautanga me ngä
pükenga e aromatawaia ana i ia tau, ä, ka oti ngä
marau katoa i te huringa o ia whä tau. Ko ngä kaupapa
i oti i te tau 2005, ko te Tikanga ä-Iwi, te Pängarau,
ko te Pükenga Pärongo.
Ko te whäinga matua o te aroturuki ä-motu, kia äta
möhiotia ai he aha ngä mahi e taea ana e ä
tätou tamariki, kia kitea ai ngä wähi e pakari
ana me ngä wähi e ähua ngoikore ana, kia whakanuia
ngä ähuatanga pai, kia tautuhia ngä ähuatanga
me whakapai ake, kia tautuhia hoki ngä rauemi e whaihua
ana.
Ia tau, ka tïpako matapökerea ëtahi tamariki
ruarua nei, mai i ngä kura puta noa i te motu. Ka aromatawaia
ënei tamariki i roto i ö rätou ake kura e
tëtahi röpü kaiako kua tohua, kua whakangungua
mö tënei momo mahi. Ka tohutohua ngä tamariki
mä te reo ä-waha o te kaiako, mä te whiti
ataata, mä te rorohiko, mä te tuhituhi ränei.
Ko te nuinga o ngä ngohe aromatawai, he mea whakamahi
taputapu, whakamahi rauemi ränei. Ko ngä momo whakautu
a ngä äkonga, ko te whakautu ä-waha, ko te
whakaari, ko te tuhituhi, ko te whakautu ä-rorohiko, ko
te hanganga ä-ringa ränei. He maha ngä whakautu
ka hopukina ki te whiti ataata hei arotakenga i muri iho.
| TËNEI
PÜRONGO |
THIS
REPORT |
Ko
te 1999 te tau tuatahi i tïmatahia ai ngä
aromatawai i roto i ngä akomanga reo Mäori,
mö ngä äkonga o te tau 8 anake.
I te tau 2005, ko te katoa o ngä kura, he kura
kaupapa Mäori, he kura mana Mäori ränei.
Ko ngä äkonga tokowaru o ia kura i tipako
matapökerea mai i te hunga äkonga tau
8 kua whä tau nui ake ränei e ako ana
mä roto i te rümaki reo Mäori. Ka
whakaaturia ngä hua ka puta ki ënei äkonga
i tënei pürongo. Koia nei te tau tuatahi
käore e whakatauritea ana ki ngä hua i
puta ki ngä äkonga Mäori o roto
i ngä kura reo Ingarihi.
|
1 : NGÄ
ÄHUATANGA MATUA |
KEY
FEATURES |
Ko
te Wähanga
Tuatahi, he whakamärama i ngä ähuatanga
matua o Te Kaupapa Aroturuki Mätauranga ä-Motu
e hängai ana ki tënei pürongo.
|
|
Ko te
Wähanga Tuarua, he
whakamärama i ëtahi o ngä take e pä ana
ki te aromatawai a NEMP i ngä akoranga reo Mäori.
Arä, ko ënei e whai ake nei ngä take matua:
• Ko te aronga a ngä kura ki te kaupapa
o NEMP;
• Ko te hängai o ëtahi o ngä
ngohe aromatawai ki te marautanga e whäia ana
i roto i ngä kura whänui, käore pea
ki te marautanga o ngä kura reo Mäori;
• Ko te uaua o te reo o ëtahi o ngä
ngohe i runga i te ähua o te whakamäori
i aua ngohe, me te kaupapa o ngä ngohe;
• Tërä pea, käore ngä
äkonga 96 i tïpakohia e tino whakaata ana
i te ähua o ngä äkonga katoa o te
tau 8 o roto i ngä kura reo Mäori;
• Ko te wähi nui ki te kaiaromatawai ki te
äta kukume i ngä whakaaro o te äkonga,
mënä he poto, he päpaku noa iho te whakautu.
|
3 : NGÄ
PÜKENGA PÄRONGO |
INFORMATION
SKILLS |
|
|
Kei
te Wähanga Tuatoru ngä
körero e pä ana ki ngä hua o te aromatawai
i te mätauranga me ngä pükenga pärongo.
E toru ngä wähanga matua o te Pükenga Pärongo
– ko te äta whakatau i ngä pärongo
e hiahiatia ana; ko te kimi me te whakakao mai i ngä
pärongo; ko te tätari me te whakamahi i ngä
pärongo hei whakatutuki i te kaupapa e mahia ana. E
whakaaturia ana ngä hua o ëtahi ngohe pükenga
pärongo 14 ki tënei pürongo, ä, he autaia
tonu te ekenga paetae i ngä ngohe e whai wähi
mai ana te kimi pärongo mai i ngä momo körero
matatini. Engari, käore i përä rawa te autaia
mö te tuitui i ngä pärongo, te whakaputa
whakaaro, me te parahau take. |
|
4: NGÄ
TIKANGA Ä-IWI |
SOCIAL
STUDIES |
|
|
Kei
te Wähanga Tuawhä
ngä körero e pä ana ki te aromatawai
i te mätauranga me ngä pükenga Tikanga
ä-Iwi. Ko te whäinga matua o te Tikanga ä-Iwi,
kia märama, kia mäia hoki te whai wähitanga
atu o ngä äkonga ki ngä ähuatanga
maha o te ao hurihuri i runga anö i te haepapatanga
e hängai ana. E tutuki ai tënei whäinga,
me whai mätauranga ki ngä ähuatanga
o te whanaungatanga, te ahurea, te tuku ihotanga, te ohaoha
me te tiaki i te taiao me öna rawa.
|
| Tekau
mä toru o ngä ngohe Tikanga ä-Iwi e
whakaaturia ana ki tënei pürongo, ä,
he përä anö ki te Pükenga Pärongo.
Arä, he pai tonu te aroä ki ngä momo
körero matatini, engari ko te tautuhi, ko te whakaputa
körero mö te whänuitanga me te höhonutanga
o ngä whakaaro me ngä whanonga te mea hei
whakapakari ake. |
|
5: TE
PÄNGARAU |
MATHEMATICS |
| Kei
te Wähanga Tuarima
ngä hua o te aromatawai i ngä pükenga
me te mätauranga o ngä äkonga i roto
i te marautanga Pängarau. Ko tëtahi whäinga
matua o te pängarau, kia märama ngä
äkonga ki ngä ariä taketake me te
whakamahi i aua ariä, käore ki te whakaoti
tätaitanga noa iho.
E toru tekau mä rima o ngä ngohe pängarau
e whakaaturia ana ki tënei pürongo, ä,
he pai tonu te möhio o ngä äkonga
ki ngä meka matua. Häunga tënä,
ko te möhio ki ngä momo hautanga, te whakamahi
hautanga, te tüponotanga, me te pänga taurangi
ngä wähanga hei whakapakari ake.
|
|
Kei te Wähanga
Tuaono ngä hua o ngä pätaitai i ngä
whakaaro o ngä äkonga e pä ana ki te marautanga,
me ä rätou ake titiro ki ngä paetae e eke
ana rätou mö te Tikanga ä-Iwi, te Pükenga
Pärongo me te Pängarau. E pai ana te aro o te nuinga
o ngä äkonga ki ënei marautanga me ä
rätou mahi ä-kura, ä, e tau pai ana te whakaaro
kia haere tonu tä rätou ako i ënei ähuatanga
o te mätauranga i a rätou e pakeke haere ana.
|
