Acknowledgments
The
Project directors acknowledge the vital support and contributions
of many people to this report, including:
- the very
dedicated staff of the Educational Assessment Research Unit
- Lisa Rodgers
and other staff members of the Ministry of Education
- members of
the Project’s National Advisory Committee
- members of
the Project’s Mäori Immersion Education Advisory Committee
and Mäori Reference Group
- members
of the Project’s Literacy Advisory Panel, English Language
Advisory Panel, Health and Physical Education Advisory Panel
- principals
and children of the schools where tasks were trialled
- principals,
staff, and Board of Trustee members of the 283 schools included
in the 2002 sample
- the 3137
children who participated in the assessments and their parents
- the 107
teachers who administered the assessments to the children
- the 44 senior
tertiary students who assisted with the marking process
- the 204
teachers who assisted with the marking of tasks early in 2003
| |
The
following Summary is presented in Mäori; for the English
translation
Press Here |
| |
Nö te tau 1993 i tïmata
ai Te Kaupapa Aroturuki Mätauranga ä-Motu. Ko te tino kaupapa,
he aromatawai, he tuku pürongo mö ngä taumata mätauranga
e ekea ana e ngä tamariki o ngä kura tuatahi i roto i ngä
marau katoa o te kura. He mea aromatawai ngä tamariki o te tau
4 (kei te takiwä haurua o te kura tuatahi) me te tau 8 (te whakamutunga
o te kura tuatahi). He rerekë ngä marautanga me ngä
pükenga e aromatawaia ana i ia tau, ä, ka oti ngä marau
katoa i te huringa o ia whä tau. Ko ngä kaupapa i oti i
te tau 2002, ko te tuhituhi, te whakarongo, te mätakitaki, te
hauora, me te mätauranga korikori.
Ko te
whäinga matua o te aroturuki ä-motu, kia äta
möhiotia ai he aha ngä mahi e taea ana e ä
tätou tamariki, kia äta kitea ai ngä wähi
e pakari ana me ngä wähi e ähua ngoikore ana,
kia whakanuia ngä ähuatanga pai, kia tautuhia ngä
ähuatanga whakaako me whakarerekë, me te whakaü
anö i ngä rauemi e hängai ana.
|
|
Ia tau, ka tïpako
matapökerea ëtahi tamariki ruarua nei mai i ngä kura
puta noa i te motu. Ka aromatawaia ënei tamariki i roto i ö
rätou ake kura e tëtahi röpü kaiako kua tohua, kua
whakangungua mö tënei momo mahi. Ka tukuna ngä tohutohu
mahi ki ngä tamariki mä te reo ä-waha o te kaiako, mä
te whiti ataata, mä te rorohiko, mä te tuhituhi ränei.
Ko te maha o ngä ngohe aromatawai, he mea whakamahi taputapu, whakamahi
rauemi ränei. Ko ngä momo whakautu a ngä äkonga,
ko te whakautu ä-waha, ko te whakaari, ko te tuhituhi, ko te whakautu
mä te konae rorohiko, ko te hanganga ä-ringa ränei. He
maha ngä whakautu ka hopukina ki te whiti ataata hei arotakenga
i muri iho.
This report focuses solely on year 8 students. Starting in 1999, assessments
of students learning in Mäori immersion programmes were added
to the national monitoring programme, at the year 8 level only. In
2002, about 60 percent of these Mäori immersion students were
learning in immersion schools (mainly Kura Kaupapa Mäori), while
the other 40 percent were learning in immersion classes (located in
mainstream schools, but having 80 to 100 percent of instruction conducted
in Mäori). For this special sample of students learning predominantly
in Mäori, the assessment tasks and task materials were translated
into Mäori and administered by teachers experienced in Mäori
immersion settings. The results these students achieved are reported
here, together with comparative figures for Mäori students in
the main year 8 national monitoring sample (whose schooling was conducted
predominantly in English).
|
TE WÄHANGA 1: NGÄ ÄHUATANGA MATUA |
Ko te
Wähanga Tuatahi, he whakamärama i ngä ähuatanga
matua o Te Kaupapa Aroturuki Mätauranga ä-Motu e hängai
ana ki tënei pürongo.
Ko
te Wähanga Tuarua, he
whakamärama i ëtahi o ngä take e pä ana ki
te aromatawai i ngä äkonga o roto i ngä akomanga
reo Mäori, me te whakatairite i ngä hua ka puta ki a
rätou me ngä hua ka puta ki ngä äkonga Mäori
o roto i ngä kura whänui.
Ko tëtahi o ngä take matua, ko te whakamäori i
ngä tohutohu me ngä rauemi aromatawai. Ahakoa te äta
mahi a ngä kaiwhakamäori tautöhito tokowhitu, äkene
pea he uaua ake ngä kupu me ngä rerenga körero
hei aro mä ngä äkonga o ngä akoranga reo Mäori.
Äpiti atu ki tënei, he ähua hou tonu ngä marautanga
reo Mäori. Waihoki he mahi nui tonu te kimi i te reo taketake,
Mäori mai, Ingarihi mai, kia örite te whakawhitinga
o te whakaaro me te taumata o te körero. |
|
Täpiri mai,
ko tëtahi take anö e whai pänga ana, käore anö
kia përä rawa te whanake o ngä pükenga reo o ëtahi
o ngä äkonga o ngä akomanga reo Mäori, e märama
ai rätou ki ngä tohutohu, e tutuki pai ai ränei ä
ratou whakautu. He mea tono ngä kura reo Mäori kia tautuhia
ngä äkonga kua whä tau nui ake e rumakina ana ki te
reo Mäori, ä, ka tïpakohia ngä äkonga i whai
wähi mai ki te kaupapa aromatawai nei mai i tënei hunga
äkonga kua tino taunga ki ngä whakaakoranga reo Mäori.
Ahakoa tënei, he uaua tonu ki ëtahi te whakawhitiwhiti i
ö rätou whakaaro i te reo Mäori.
Ko ëtahi take anö kei te pä ki ngä hua i puta
i ngä aromatawai, he rerekë ngä momo kaupapa e tino
arohia ana i roto i ngä kura reo Mäori, ä, he ruarua
hoki ngä rauemi hei whakamomona i ngä akoranga. Nä
te mea he rerekë te aro a te kura reo Mäori me te kura whänui
ki ngä marau e tino whäia ana, tërä tonu, ka rerekë
anö te ähua o ngä hua aromatawai ka puta ki ngä
äkonga o ënei tü kura e rua. Äpiti atu ki tënei,
he hou tonu te whanaketanga o tënei mea te rumaki, ä, he
maha hoki ngä kura he ruarua noa iho ngä tau e haere ana.
He torutoru noa iho ngä rauemi whakaako i roto i te reo Mäori,
käore hoki i te tokomaha ngä kaiako tautöhito. Ko tëtahi
o ngä ähuatanga e haere whakamua ai te kaupapa, ko te ngäkau
hihiri me te pono o te hunga kaiako me te hunga mätua, engari
tonu, ka pakari ake anö te tipu me te märo o te kaupapa
i roto i ngä tau ka tü mai.
|
TE WÄHANGA 3: TE TUHITUHI |
|
|
Ko
te Wähanga Tuatoru ko ngä
körero e pä ana ki ngä hua o te aromatawai i te
mätauranga me ngä pükenga tuhituhi. He huarahi
whakahirahira te tuhituhi hei whakawhitiwhiti whakaaro. Mä
te tuhituhi e whakawhiti ai te tangata i öna aronga ngäkau,
i öna whakaaro, i äna möhiohio ki tangata kë,
mö te huhua o ngä take. Ko te auahatanga tëtahi
wähanga nui o te tuhituhi ihiihi, ä, me whai pükenga
te tangata kia märama te takoto o äna tuhituhi, te whakawhitiwhiti
i öna ake aronga ngäkau, äna paki me öna whakaaro.
Me mätau anö ia ki ngä tikanga ake o ngä momo
tuhituhi. Mö te tuhituhi pono, he mea nui kia märama,
kia tötika te whakatakoto i ngä möhiohio i roto
i ngä tuhituhi, hei whakaahua i tëtahi ähuatanga,
hei tohutohu, hei whakatenatena, hei whakaoti puka uiui, hei whakawhitiwhiti
whakaaro ränei mä te reta, mä te käri, mä
te karere rorohiko, mä te karere tuhi ä-waea ränei. |
Tekau mä ono
katoa ngä ngohe tuhituhi. Mö te tekau mä tahi o ënei
ngohe, he örite te taumata o ngä hua i puta ki ngä äkonga
Mäori o ngä kura reo Mäori me ngä äkonga Mäori
o ngä kura whänui. Mö ëtahi ngohe e rua he teitei
ake (ä-tauanga) te taumata o ngä äkonga o ngä kura
whänui. Mö ëtahi ngohe e toru, he teitei ake (ä-tauanga)
te taumata o ngä äkonga o roto i ngä kura reo Mäori.
|
TE WÄHANGA 4: TE WHAKARONGO |
Ko te Wähanga Tuawhä ko ngä
körero e pä ana ki te aromatawai i ngä pükenga
whakarongo. He pükenga whakahirahira tonu te whakarongo. E tika
ana kia eke ngä pükenga whakarongo hei whakatutuki i te
huhua o ngä take, përä i te körerorero, kia märama
hoki ki ngä momo paki, kia hopu möhiohio, kia tautuhi i
ngä whakaaro me ngä tirohanga rerekë, kia whai wähi
atu ki ngä momo ngahau, kia whakawhänui anö i te reo
ake o te tangata.
He teitei ake (ä-tauanga) te taumata i ekea e ngä äkonga
Mäori o ngä kura whänui i te taumata o ngä äkonga
o ngä kura reo Mäori i roto i ngä ngohe whakarongo
tekau katoa.
|
TE WÄHANGA 5: TE MÄTAKITAKI |
Ko te
Wähanga Tuarima he whakaatu i ngä hua o te aromatawai
i te mätauranga me ngä pükenga mätakitaki. E tino
kitea ana ngä momo karere ataata i tënei ao hurihuri. Ko ëtahi
përä i te pänui hokohoko, he karere whakawhere. Ko ëtahi
hei whakangahau, hei kukume ränei i te urupare kare-ä-roto.
Arä te huhua o ngä momo pänui whakawhitiwhiti möhiohio
e tino whakamahi ana i ngä karere ataata i te taha o te tuhituhi.
He wähi nui anö te whakaatu a te tinana i roto i ngä
whakawhitiwhitinga tängata, përä i te hiki o te tukemata,
te hükari, me ëtahi atu whanonga. Nö reira, ko tëtahi
whäinga hei aro mä te kura, kia märama pai te äkonga
ki ngä momo karere ataata.
Mö te ono o roto i te tekau o ngä ngohe aromatawai mätakitaki,
he örite te taumata i ekea e ngä äkonga Mäori o
ngä kura whänui me ngä äkonga o ngä kura reo
Mäori. Mö
ëtahi ngohe e rua he teitei
ake (ä-tauanga) te taumata o ngä äkonga o ngä kura
whänui. Mö ëtahi ngohe e rua anö, he teitei ake
(ä-tauanga) te taumata o ngä äkonga o roto i ngä
kura reo Mäori.
Ko te Wähanga Tuaono ko ngä
hua o te aromatawai i te mätauranga me ngä pükenga
hauora. Ko tä te akoranga hauora, he whakapiki i te mätauranga,
te märamatanga me ngä pükenga o ngä äkonga
ki ngä ähuatanga whänui e toru e tino pängia ana
ki te oranga o te tangata me te hapori. Arä:
• ko te whakapümau
me te whakapiki i te hauora whaiaro me te whanaketanga tinana;
• ko te pähekoheko
me te whakawhanaunga ki tangata kë;
• ko te kawe i ngä
mahi hira hei waihanga i ngä hapori me ngä taiao whaiora.
E rua tekau mä waru katoa ngä ngohe hauora. Mö te tekau
mä iwa o ënei ngohe, he örite te taumata o ngä
hua i puta ki ngä äkonga Mäori o ngä kura reo
Mäori me ngä äkonga Mäori o ngä kura whänui.
Mö tëtahi ngohe kotahi he teitei ake (ä-tauanga) te
taumata o ngä äkonga o ngä kura whänui. Mö
ëtahi ngohe e rua, he teitei ake (ä-tauanga) te taumata
o ngä äkonga o roto i ngä kura reo Mäori.
|
TE WÄHANGA 7: TE MÄTAURANGA KORIKORI |
|
Ko
te Wähanga Tuawhitu ko ngä
hua o te aromatawai i ngä pükenga korikori a ngä
äkonga. E aro ana te mätauranga korikori ki ngä
pükenga korikori whaiaro me ëtahi atu äheinga e
hängai ana ki te whänui o ngä horopaki me ngä
taiao. He wähi nui tö ngä pükenga e körerohia
nei, e whakatutuki ai te tangata i äna mahi o ia rä,
i äna mahi whiwhi utu, me te whai wähi anö ki ngä
momo häkinakina.
Tekau mä ono katoa ngä ngohe mö te mätauranga
korikori. Mö te tekau mä toru o ënei ngohe, he
örite te taumata o ngä hua i puta ki ngä äkonga
Mäori o ngä kura reo Mäori me ngä äkonga
Mäori o ngä kura whänui. Mö tëtahi ngohe
kotahi he teitei ake (ä-tauanga) te taumata o ngä äkonga
o ngä kura whänui. Mö ëtahi ngohe e waru,
he teitei ake (ä-tauanga) te taumata o ngä äkonga
o roto i ngä kura reo Mäori.
|
|
TE WÄHANGA 8: NGÄ PÄTAITAI |
Ko te Wähanga Tuawaru ko ngä
hua o te pätaitai i ngä whakaaro o ngä äkonga
e pä ana ki ngä marautanga, me ä rätou ake titiro
ki ngä taumata e eke ana rätou mö te tuhituhi, te hauora,
me te mätauranga korikori.
I tohua ngä äkonga ki te whiriwhiri i ngä marau e toru
e tino rekareka ana ki a rätou o roto i ngä marau tekau
mä rua. Ko te mätauranga korikori te kaupapa e tino manakohia
ana e ngä äkonga o ngä röpü e rua. Ko te
hauora te mea hahaka rawa mö ngä äkonga Mäori
o ngä kura whänui, koia te tuaiwa mö ngä äkonga
o ngä kura reo Mäori. Ko te tuhituhi te marau tekau mä
tahi mö ngä röpü e rua. Käore te whakarongo
me te mätakitaki i whakaurua ki te rärangi o ngä marau.
He teitei ake tä te hunga o te kura reo Mäori whiriwhiri
i te pängarau, te pütaiao me te pänui, he hahaka rawa
te mätauranga korikori, te hangarau me te püoro.
I uia ngä äkonga “me pëhea te tangata e eke ai
i ngä taumata o te tuhituhi?” Ka whiriwhiria ëtahi
whakautu e toru (iti ake ränei), mai i te rärangi tekau.
Käore i te përä rawa te whiriwhiri a ngä äkonga
o ngä kura reo Mäori i te whakautu mä te tokonga
whakaaro, engari he kaha ake te whiriwhiri i ngä whakautu
mä te tau o te ähua o te tuhituhi, mä te whakawhitiwhiti
körero ki tëtahi atu ränei. Ka tonoa hoki ngä
äkonga ki te whakatakoto tuhituhi ki te pätai “me
pëhea e pai ake ai ö rätou ake pükenga tuhituhi?”.
He kaha ake te whakaaro o te äkonga o te kura reo Mäori
kia pai ake tä rätou mahi hihira, te mahi whakatikatika,
te tau o te tuhituhi, kia auau ake hoki tä rätou mahi tuhituhi.
Käore i te përä rawa te kaha o te whakaaro ki te whakatikatika
i te tätai o te kupu.
Tekau mä rima hoki ngä pätai raupapa e pä ana
ki te tuhituhi hei whakautu mä ngä äkonga. Ina whakatairitea
ngä äkonga o ngä kura reo Mäori ki ngä äkonga
o ngä kura whänui:
• he rekareka
ake ö rätou whakaaro ki te mahi tuhituhi i te kura;
• he pai ake
ngä whakaaro o ngä matua ki ngä pükenga tuhituhi
ö ngä äkonga
(e ai
ki ngä äkonga);
• e whakaaro
ana rätou he kaha ake ki te tätai kupu (i roto i te reo
Mäori, kaua te reo Ingarihi);
• he kaha ake
rätou ki te pänui i ä rätou tuhituhi ki ö
rätou hoa;
• he kaha ake
tä rätou whakamahi rorohiko mö te tuhituhi i te kura,
i te käinga hoki.
I
roto i ngä pätaitai mö te hauora, ka whakatakotoria
ëtahi ngohe hauora tekau mä toru, ä, ka tonoa
ngä äkonga ki te tohu i ngä mea e ngäkaunui
ana rätou me ngä mea käore e pai ana ki a rätou.
Ina whakatairitea ngä äkonga o ngä kura reo Mäori
ki ngä äkonga o ngä kura whänui, he tino
kore nei i reka ki te kaupapa me pëhea e haumaru ai
te tangata, ä, käore i reka ki te kaupapa ngä
momo kai me te kai hauora. He kaha ake te rekareka ki ngä
kaupapa nei, te tiaki i ahau anö, te tiaki i tangata
kë, me te whakawhanaunga.
E whä
ngä pätai raupapa e pä ana ki te hauora. Ina
whakatairitea ngä äkonga o ngä kura reo Mäori
ki ngä äkonga o ngä kura whänui: |
|
•
he kaha ake rätou ki te kï mai ko te mahi kura hei äwhina
i a rätou ki te ako
i ngä
kaupapa hauora;
• käore
i te përä rawa ngä whakaaro ki ngä hua o ngä
akoranga hauora;
• he kaha ake
te hiahia kia ako tonu rätou i ngä kaupapa hauora ina pakeke
haere rätou.
Ka whakaaturia ëtahi ngohe e whitu o te mätauranga korikori.
Ina whakatairitea ngä äkonga o ngä kura reo Mäori
ki ngä äkonga o ngä kura whänui, he kaha, he örite
hoki te rekareka ki ngä momo korikori e whai wähi mai ana
te päoro. Käore i te përä rawa te rekareka ki
te kaiaka, engari he tino rekareka ake ki te kauhoe, ä, he rekareka
ake ki te pïtakataka, te kanikani me te reo kori.
Ka tonoa ngä äkonga ki te tuhituhi i ëtahi ähuatanga
matua e toru hei ako mä te tangata kia eke i ngä taumata
o te mätauranga korikori. Ko te whakapakari tinana te tino whiriwhiri
a ngä äkonga Mäori o ngä kura whänui, kätahi
ko te ü ki te ngäkau tika mö te häkinakina, ko
te waiaro pai me te kaha ki te mahi, ko ngä pükenga häkinakina.
Ko ngä pükenga häkinakina te whiriwhiri tömua
a ngä äkonga o roto i ngä kura reo Mäori, kätahi
ko te whakangungu, te whakapakari tinana, me te ü ki te ngäkau
tika mö te häkinakina.
E rima katoa ngä kaupapa
e körerohia ana i konei. Mö te 20 örau o ngä ngohe
he teitei ake te taumata i ekea e ngä äkonga Mäori
o ngä kura whänui. He teitei ake ngä äkonga o
ngä kura reo Mäori mö te 19 örau o ngä ngohe,
ä, käore i tino rerekë ake ngä röpü
e rua mö te 61 örau o ngä ngohe.
He pënei anö te ähua o ngä kaupapa e toru o roto
i ngä mea e rima, arä, te tuhituhi, te mätakitaki me
te hauora. He rerekë te ähua i ërä atu o ngä
kaupapa e rua. He teitei ake te taumata i ekea e ngä äkonga
o ngä kura whänui i roto i ngä ngohe whakarongo tekau
katoa. Mö ngä ngohe hauora, he teitei ake ngä äkonga
o ngä kura reo Mäori mö te 29 örau o ngä
ngohe, he teitei ake ngä äkonga Mäori o ngä kura
whänui mö te 3 örau noa iho o ngä ngohe.
|
